Żywienie konie to jeden z najważniejszych aspektów hodowli tych zwierząt. Odpowiednie składniki paszy są potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu zwierzęcia. Specjaliści poświęcają bardzo dużą uwagę pokryciu zapotrzebowania na makro – i mikro- składniki dawek pokarmowych, a także na jakość produktów, które spożywają konie. Największą uwagę powinno zawsze poświęcić się białku i energii, przy czym nie zapominać o mikroskładnikach, których niedobory powodują zaburzenia funkcjonowania organizmu i mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Pokrycie witamin i pierwiastków, które zapewniają odpowiednie funkcjonowanie konia, są zawarte w dodatkach paszowych, które coraz częściej stosują świadomi właściciele koni. Konie szczególnie narażone na niedobory pierwiastków i minerałów to te, które są trenują sport lub ciężko pracują w tak zwanej rekreacji.
Hodowcy, którzy chcą utrzymać swoje konie w dobrym zdrowiu, coraz częściej sięgają po premiksy witaminowo-mineralne, które są bogate w te składniki. Niestety, źle dobrany preparat może spowodować szkody w organizmie konia i negatywnie oddziaływać na jego organizm. Podstawą do zastosowania paszy bogatej w witaminy i minerały, powinny być badania krwi, które potwierdzą niedobory. Każdy hodowca, powinien również zasięgnąć rzetelnej wiedzy o najczęstszych niedoborach ich przyczynach i skutkach. Bardzo ważnym składnikiem, bez którego konie nie mogą funkcjonować, jest selen. Bierze on udział w ważnych procesach fizjologicznych zachodzących w komórkach, więc jego wartość w organizmie konia powinna być stale monitorowana.
Rola selenu w organizmie konia
Selen (łac. selenium) został odkryty w 1817 roku przez Jana Berzeliusa. Początkowo selen był uważany za pierwiastek o charakterze toksycznym, głównie ze względu na niekorzystne działanie pasz wzbogaconych o selen, podawanych zwierzętom domowym. W XX wieku odkryto jednak, że selen ma zupełnie inne właściwości, jeśli jest podawany w mniejszych dawkach, a niski poziom selenu może być tak samo szkodliwy jak jego nadmiar. W latach 70. XX wieku stwierdzono również pozytywny wpływ selenu na organizm ludzki.
Każdy organizm żywy, który pobiera pokarm, dostarczając w ten sposób odpowiednich składników odżywczych, do przeprowadzenia stałych procesów życiowych, potrzebuję selenu. W każdej ludzkiej komórce, ale również w każdej komórce zwierzęcej zachodzi wiele przemian chemicznych. Do prowadzenia tych procesów potrzebne jest zachowanie homoestazy, czyli zdolności do utrzymywania parametrów na stałych poziomach.
Rola selenu na poziomie komórkowych
Selen nie jest potrzebny żadnemu organizmowi w dużych ilościach, jednak jego brak może być bardzo mocno odczuwalny i u ludzi, i u zwierząt takich jak konie.
Selen uczestniczy w takich procesach biologicznych jak:
- Ochrona organizmu przed działaniem wolnych rodników w formie peroksydazy glutationowej, czyli inaczej selenoproteiny, która jest bardzo cennym enzymem chroniącym tkanki przed uszkodzeniami spowodowanymi przez reaktywne formy tlenu.
- Budowa białek mięśniowych – wspomniane wyżej selenoproteiny uczestniczą rówież w budowie włókien mięśniowych.
- Wpływ na produkcję przeciwciał i efektywne działanie układu odpornościowego.
- Wpływ na prawidłowy rozwój źrebiąt.
- Wpływ na jakość nasienia u ogierów rozpłodowych.
- Działalność hormonów tarczycy.
Selen i witamina E u konie jak działają u koni
Witamina E oraz selen to dwa podstawowe antyoksydanty, które występując w paszy, mocno ze sobą współdziałają. Witaminę E oraz selen można porównać do zgranego duetu, który chroni błony komórkowe. Witamina E, która obecna jest w błonie komórkowej, zmniejsza powstającą w niej ilość wolnych rodników, natomiast selen w postaci peroksydazy glutationowej usuwa reaktywne formy tlenu z przestrzeni międzykomórkowej. Wit. E i Selen wspólnie odpowiadają za obniżenie stresu oksydacyjnego oraz zmniejszają uszkodzenie tkanek. Ich współdziałanie ma ogromne znaczenie u koni sportowych, których formy tkanki mięśniowej są szczególnie narażone na uszkodzenia.
Ścisła współpraca pomiędzy Selenium, a witaminą E jest bardzo wygodna dla organizmu konia. Bo Selen jest w stanie uzupełnić niedobór witaminy E i odwrotnie. Ta zasada działa tylko przy zachowaniu odpowiednich warunków i małych niedoborach. To właśnie dlatego niskie poziom selenu często zostaje niezauważone u koni. Warto jednak zauważyć, że selen rekompensowany przez witaminę E i vice versa to nie zachowanie homoestazy w organizmie, bo prowadzi do niedoboru witaminy E. Wobec tego w dłuższej perspektywie koń może być narażony na niedobór selenu oraz witaminy E, co może mieć bardzo poważne konsekwencje. By koń utrzymywał prawidłowy stan zdrowia, należy cały czas dbać o odpowiednie pokrycie, zapotrzebowania na selen, w tym może pomóc suplementacja.
Sprawdź naszą ofertę: Suplementy dla koni
Niedobór witaminy E i selenu – jak bardzo może być niebezpieczny dla koni?
Niedobór selenu oraz witaminy E jest bardzo powszechny u koni. Selen tak jak witamina E musi być dostarczany do organizmu końskiego wraz z paszą. Zdecydowanie częściej odnotowuję się niedobory u koni w rejonach, gdzie gleba jest uboga w ten pierwiastek. Ten proceder dotyczy w szczególności gleb o odczynie kwaśnym. Wyższe stężenie selenu mają produkty pochodzenia zwierzęcego, dlatego mięsożercy rzadziej odnotowują potrzebę suplementacji selenu.
Europejskie dane wskazują, że przypadki niedoboru selenu znacznie częściej występują w koni, które żyją na terenie Europy centralnej. Najmniejszą ilość selenu odnotowano u koni mieszkających na terenie Austrii, Luksemburga. Największą ilość selenu potwierdzono w organizmach koni żyjących w Danii i Holandii. W Polsce badania, które opisywały stężenie selenu w organizmach koni, przeprowadzono około 12 lat temu. Badanie polegało na oznaczeniu poziomu selenu we krwi z różnych obszarów naszego kraju. U większości koni stwierdzono niedobór selenium. Duże ubytki w diecie tego pierwiastka stwierdzono również u naszych sąsiadów w Niemczech oraz na terenie Czech.
Główny wniosek wynikający z badań był taki, iż w diecie koni hodowanych w Polsce jest zbyt mała podaż selenu. Ilość selenu nie pokrywa dziennego zapotrzebowania konia na ten pierwiastek, ponieważ konie w Polsce są bardzo często karmione paszami pochodzącymi z lokalnych upraw takimi jak siano i owies, a one rosną na glebach ubogich w selen. Zapotrzebowanie na selen w diecie należy pokryć za pomocą innych rodzajów paszy. Suplementacja selenu jest niezbędna do stałego wytwarzania ochrony dla tkanek.
Niedobór selenu – skutki
Najczęstsze skutki, które wywołuje zbyt niski poziom selenu u koni to:
- Choroba białych mięśni – inaczej nazywana pokarmową dystrofią mięśni. Najczęściej ten stan dotyka źrebiąt, których dieta uboga jest w selen. Taki stan wymaga szybkiej suplementacji selenu. W wyniku zbyt małej dziennej zawartości selenu dochodzi do powstawania zwyrodnień w obrębie mięśnie szkieletowych oraz mięśnia sercowego. Powstałe zmiany mają swoje odzwierciedlenie w trudnościach z poruszaniem się, zaburzeniach odruchu ssania, dusznościach i często drżeniu kończyn. W dotyku mięśnie źrebiąt są twarde i mocno napięte, ale wyraźnie osłabione. Początkowa diagnostyka konia to obserwacja, jeżeli objawy są charakterystyczne, to kolejnym krokiem jest badanie krwi, które potwierdzi zawartość selenu w organizmie oraz obniżoną aktywność peroksydazy glutationowej. Szybkie podjęcie leczenia, czyli zmiana dawki tego pierwiastka w diecie koni stwarza szansę na uratowanie źrebięcia. Należy jednak pamiętać, że to schorzenie jest bardzo niebezpieczne.
- Miopatie, na które wpłynęła ilość selenu w diecie konia. Te patologie, występują najczęściej u koni dorosłych i występują zdecydowanie częściej niż choroba białych mięśni. Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wykazały, że niedobory selenu mogą występować u 40% koni dorosłych oraz 65% koni młodych, co zdecydowanie zaprzecza danym, którymi specjaliści posługiwali się dotychczas. Warto te, zwrócić uwagę na ostatnie doniesienia naukowców, którzy twierdzą, że na pokarmową dystrofię mięśni mogą wpływać również inne czynniki, nie tylko niedobór selenu w diecie. Jako predyspozycje wymienia się stres, dużą ilość treningów, szybkie tempo wzrostu konia, oraz dużą ilość tłuszczu w diecie, jeżeli nie zostaje również dobrze pokryte zapotrzebowanie na antyoksydanty w sposobie żywienia.
Duże zapotrzebowanie koni na selen, a niska jego podaż ma również związek z końmi w szczególnym treningu. Wykonywany wysiłek fizyczny zwiększa ryzyko powstania uszkodzeń mięśni, co zwiększa zapotrzebowanie na selenium oraz witaminę E. Polacy przeprowadzili badania, by ocenić poziom selenu w krwi koni szkółkowych, których użytkuję się podczas sezonu letniego. Badania wykazały, że intensywne treningi zmniejszyły zawartość selenu w krwi koni o 1/3. Dowiedziono tego za pomocą dwóch pomiarów krwi. Podobne badania o żywieniu koni przeprowadzone w Kanadzie, wskazały, że problem ten rzadziej dotyka koni sportowych, gdyż są one zaopatrywane w dobrej jakości pasze, co zapobiega niedoborom składników takich jak selen.
Do skutków niedoboru selenu można również zaliczyć:
- Niewydolność układu odpornościowego -brak suplementacji koni w witaminę E oraz selen powoduje spadek ilości wytwarzanych przeciwciał. Brak odpowiedniego poziomu witaminy E może być szczególnie niebezpieczny jeśli występuje u młodych koni. Włączenie do żywienia dawki suplementuj jest wskazane u źrebiąt oraz ciężarnych klaczy. Działanie zostało potwierdzone w badaniu, które obejmowało klacze oraz źrebięta.
- Obniżony przyrost masy ciała konia.
- Bezpłodność klaczy oraz słaba jakość nasienia ogierów.
Jakie jest zapotrzebowanie na selen u koni?
Wg wytycznych światowej organizacji National Research Council zapotrzebowanie dorosłego konia na selenium wynosi 0,1mg na kg przyjmowanej paszy. Uśredniona wartość wynosi 1 mg dziennie dla dorosłego konia. Tę informację potwierdza Agencja Żywności i Leków (FDA). Ważne jest, aby zawsze pamiętać, że zapotrzebowanie mięśni i komórek koni, na selen może wzrastać w zależności od wieku, masy ciała, ilości mięśni szkieletowych, rodzaju i czasu trwania treningu. W związku z tym, w żywieniu każdego konia oraz ustalaniu dawki należy wziąć te czynniki pod uwagę, aby nie zaszkodzić zwierzęciu. Dostępne na rynku pasze pomimo dużej zawartości selenu mogą nie pokrywać potrzeb konia na selen. Jeżeli hodowca ma takie podejrzenia, powinien skonsultować się ze specjalistą. U koni sportowych ilość selenu w pożywieniu powinna być zdecydowanie większa. Zalecenia podają, że dziennie powinno podawać się dawkę do 2,5-3mg/dzień. W zależności od tego czy jest już włączona suplementacja selenem, jakie są obserwacje układu mięśniowego, jaki trening przechodzi koń. U źrebnych klaczy również występuję zwiększone zapotrzebowanie na suplementację selenem. Jeżeli klacz w czasie ciąży nie była poddana suplementacji selenem, to niektórzy naukowcy sugerują, by podać duże dawki selenu źrebiętom w formie iniekcji domięśniowej.
Sprawdź naszą ofertę: Witaminy dla koni
Przyswajalność selenu w żywieniu koni
Selen to mikroskładnik, który może być przyswajany przez organizm konia w zależności od formy, w jakiej jest podany. Jest przyswajalny w formie organicznej i nieorganicznej. W przypadku pierwszej z nich jest to forma selenu, która występuję np. w roślinach – bogate w selen są otręby ryżowe oraz lucerna. Formy nieorganiczne selenu to seleniany i seleniny, które koń otrzymuje w preparatach służących suplementacji. Na przyswajalność selenu u koni wpływa wiele czynników, jednak specjaliści uważają, że jest ona na dobrym poziomie i wynosi ok 50%. Niektóre opracowania naukowe sugerują, że suplementacja selenu powinna odbywać się z dodatkiem drożdży, co zapobiega niskiej wchłanialności tej substancji.
Czy występuję zatrucie koni selenem?
Zatrucie selenem zdarza się, ale występuje bardzo rzadko u koni. Na tle koni, które zmagają się z niedoborem selenu, są to pojedyncze przypadki. Wg publikacji naukowych, które powstały na podstawie badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych pod koniec lat 90 XX wieku odnotowano w tym państwie 15 przypadków zatrucia selenem.
Zatrucie selenem może się zdarzyć tylko w przypadku suplementacji tego składnika.
Jakie są objawy zatrucia selenem u koni?
Jednym z najczęstszych objawów jest wypadanie włosów z grzywy oraz ogona, w wyniku ubytku owłosienia może nastąpić do ogólnego wyłysienia. Zmiany można także zaobserwować na kopytach, gdzie będą widoczne deformacje i uszkodzenia oraz zapalenie koronki, w efekcie koń może kuleć. Mniej charakterystycznym objawem zatrucia selenem jest spadek masy ciała oraz nadmierna ospałość zwierzęcia. W skrajnych przypadkach dochodzi o uszkodzenia wątroby, serca, kości bądź mięśni a ostatecznie do śmierci konia.
Kontrola poziomu selenu u konia
Poziom selenu u koni można oznaczyć na kilka sposobów: w badaniu z krwi, w badaniu włosa oraz w badaniu fragmentów rogu kopytowego. Najczęściej wykonuję się jednak badanie z krwi, które jest najprostsze i najtańsze. Warto zaznaczyć, że badanie z krwi ma dodatkową zaletę, za jego pomocą można również jednoznacznie oznaczyć poziom peroksydazy glutationowej.
Zobacz też nasze inne artykuły:
